Zaterdagmiddag 9 augustus 1933. Om drie uur precies vertrekt de motorboot van Doorenbos vanaf de kade bij Hotel De Prins. Aan boord de commissieleden, genodigden met hun dames,  het gemeentebestuur en ter verhoging van de feestvreugde het onvolprezen muziekcorps Apollo. Het schip vaart statig door het kanaal richting strand waar het nieuwe paviljoen officieel zal worden geopend. Na het gereedkomen van de Afsluitdijk in 1932 en het voortaan ontbreken van eb- en vloed,  is de Makkumer waard definitief droog komen te liggen. Als één groot zandstrand ligt het nu als een eiland voor de kust in tweeën gesneden door het reeds in 1928 gegraven kanaal. Een vaste walverbinding met het zuidelijke deel is in de maak, maar deze feestelijke middag moet men de tocht nog per schip afleggen. Aan stuurboordzijde wordt het gezelschap gadegeslagen door enkele zonnende zeehonden. Het zou nog een tijdje duren voordat het steeds zoeter wordende IJsselmeerwater ook deze exemplaren zou verjagen. Aan bakboord, op de kop van de Zuidwaard, ligt een grote verscheidenheid aan vaartuigen. Makkum heeft massaal gevolg gegeven aan de oproep. Honderden in badkostuum gestoken plaatsgenoten staan klaar bij het in rood en groen geschilderde nieuwe badpaviljoen.

Briefhoofd. Secretariaat: Appelmarkt 65 (huidige Markt 24) was de woning van Bauke Tuinstra. Op het adres Wijde Steeg 41 (nu Middenstraat 1) had Ferdinand Bergsma zijn bedrijf en woning. Foto boven: AM 1630

Zwemmen deed men voorheen bij Makkum langs de noorderzeedijk. Tussen de 'haaden' was het water ondiep en de geoefende zwemmer zocht het wat verder liggende Makkumer diep. Dit was eeuwenlang de vaarroute van en naar de Makkumer haven, langs Sotterum en Zurich en daar aansluitend op de Boontjes. De aanleg van de Afsluitdijk maakte niet alleen een einde aan deze vaarroute, het bood de Makkumers ook nieuwe mogelijkheden. Het Makkumer Diep, de oude ondiepe, kronkelende route langs de zeedijk werd mede verantwoordelijk gehouden voor de kwijnende toestand van de plaatselijke industrieën. De Afsluitdijk en het nieuw gegraven kanaal door de Waard zouden nieuwe impulsen geven. Niet alleen voor de fabrieken ook voor het opkomende toerisme zag men volop mogelijkheden.

Voor het zover was moest er wel het een en ander gebeuren. Op de jaarvergaderingen van de vereniging Plaatselijk Belang was de vraag naar een deugdelijke zwemgelegenheid al jarenlang een vast onderdeel. In navolging van het populaire zeezwembad van Hindeloopen zou ook in Makkum een dergelijke inrichting moeten komen. Een geschikte locatie werd echter niet gevonden. Totdat, door de aanleg van de afsluitdijk, de waard droog kwam te liggen. De Sânkop bleek uitermate geschikt voor dit doel. Zoals te doen gebruikelijk bij Plaatselijk Belang wenste men niet de uitvoering en exploitatie voor haar rekening te nemen maar werd ter vergadering een comité opgericht. Mede hierdoor en het korte bestaan, vinden we slechts een enkele aantekening in de notulen: 1934; het Strand Bad had een uitstekend jaar.    Van het comité is helaas, tot dusver, weinig bekend. De samenstelling is daarom niet geheel zeker. Wel dat Klaas van der Hem de initiatiefnemer was. Van der Hem was van juni 1927 tot juli 1937 huisarts te Makkum. Hij had al eerder gewezen op de onhygiënisch en gevaarlijke toestanden bij het zwemmen langs de Noorderzeedijk (Achterdijkje) veroorzaakt door het daar in het water geworpen huisvuil en glaswerk.

Ook het zwemmen in de haven door de meer geoefende zwemmers achtte hij levensgevaarlijk door het drukke scheepvaartverkeer. Uit persoonlijk gesprekken weet ik dat slager Douwe Bijlsma deel uitmaakte van het comité. Bijlsma was voorheen al zeer actief in het verenigingsleven en in deze periode extra alert op de mogelijkheden die de nieuwe situatie, door de aanleg van de Dijk, Makkum bood. Hij financierde rondvaarten naar de Zuiderzeewerken in combinatie met de leverantie van levensmiddelen aan de werkers. Op persoonlijke titel traden toe een aantal bestuurs- en oud-bestuursleden van Pl. Belang: Ferdinand Bergsma, Jan Tichelaar, kandidaat notaris Bauke Tuinstra en Dirk Kuipers. Voor een deel dezelfde heren die later ook het Kunsthuis Statum oprichtten (12 mei 1934). Het comité ging met intekenlijsten Makkum rond en de bouw werd gegund aan de laagste inschrijver; timmerman Maarten Hellingwerf. Een half jaar later was het volledig uit hout opgetrokken bouwwerk gereed. Kosten inclusief inrichting f. 1200,-. Foto's zwemmers Achterdijkje: AM 1617 en 2390 (groot)

Opening 9 augustus 1933

Op het terras heette dokter Klaas van der Hem, namens de commissie de vele aanwezigen een hartelijk welkom. De officiële openingshandeling werd verricht door burgemeester Johan Weerstra. Deze haalde aan dat er voorheen natuurlijk wel werd gezwommen aan deze kust. Maar het waren slechts zeer primitieve gelegenheden die zich hiervoor leenden. Het ontbrak tot nu toe aan een inrichting waar èn met moraliteit èn met de hygiëne rekening werd gehouden. Tot dan was het met deze materie ongeorganiseerd en niet geregeld naar de eisen des tijd. Foto's AM 13682 (boven) en 4549

Comité en gemeentebestuur met hun dames waarvan wij helaas de namen niet kennen. De heren zijn v.l.n.r. Maarten Hellingwerf, Dirk Kuipers, Feenstra (raadslid?), wethouder De Jong, burgemeester Johan Weerstra, Dr. Klaas van der Hem, Douwe Bijlsma en Bauke Tuinstra.

Wel had de plaatselijke overheid in de gemeentelijke politieverordening enige regelingen gesteld, deze waren echter zeer sober en uitermate beperkt. ”Heeft de plaats waar gebaad en gezwommen wordt iets te zeggen ten opzichte van de moraliteit die er mee gemoeid is, ze heeft dit ook in verband met de hygiëne, met de volksgezondheid. ‘t Is maar niet onverschillig waar men in het water springt! En nu verblijdt het mij ten zeerste dat uw comité dit alles overwoog en het initiatief heeft genomen om dit zwembad in het leven te roepen; en dat juist op deze plaats en in dit water, dat volgens deskundigen zo zeer geschikt is en terdege aan te bevelen in verband met het doel ‘t welk beoogd wordt. Waaie lang van dit gebouw de aloude Friesche vlag! Zij het tot sein voor Friezen en niet-Friezen om te komen aan deze plaats, om te genieten van het zuivere water en het heerlijke strand!”  Na de toespraken volgde de bezichtiging van het paviljoen. In het midden het consumptielokaal met aan weerszijden kleedgelegenheid voor jongens en voor meisjes, terwijl links en rechts hiervan zich de kleedhokjes voor dames en heren bevonden. Boven: Burgemeester Johan Weerstra leest zijn openingsrede. Rechts initiatiefnemer huisarts Klaas van der Hem (detail AM 13861) Namens de commissie voerde dokter Klaas van der Hem het woord, rechts van hem zijn medecommissieleden Bauke Tuinstra en Douwe Bijlsma. (detail AM 8775) Op de NTM stations werden v.a. 1934 speciale kaartjes verkocht, geldig voor tram en bus (AM 6870)

Muziekvereniging Apollo speelde naast ''it Frysk Folksliet'' een aantal vrolijke deuntjes bij de opening. AM 8776

Eind augustus 1933 begonnen de werkzaamheden voor het maken van een vaste verbinding over de geul tussen de Workumerdijk en de Makkumerwaard, zodat de Sânkop voortaan voor een ieder te bereiken was. Te laat voor het eerste seizoen van het strandbad. Want na een prachtige zomer- en nazomer besloot men op 25 september een einde aan het, weliswaar korte, maar succesvolle eerste seizoen te maken. Dezelfde dag vond ook de officiële opening van de Afsluitdijk plaats, waarbij de Maatschappij tot Uitvoering der Zuiderzeewerken (M.U.Z.) het monument op de Vlieter aan de regering aanbood.

Haven omstreeks 1934. Links boven is de verbindingsdam naar de Zuidwaard zichtbaar. Daarachter de kribben en het paalscherm langs de Piamer geul. Het terrein tussen de dam en de zand- en grindoverslag was het domein van de vissers.                AM 819

(Ulbe) Sietse Bouma, uitbater van Hotel De Prins,  werd de eerste pachter/exploitant van Strandbad Flevo. Hij werd hierbij o.a. geassisteerd door Arend van der Wal (rechts met pet bij enkele toeristen).

Vereniging Plaatselijk Belang en verschillende Makkumer ondernemers haakten snel in op het nieuwe strandbad. (advertenties uit: Friesland Toeristenland, 1934). Hotel De Zwaan liet op de markies boven het terras de tekst: Bezoekt Strandbad Flevo schilderen. Om de bezoekende automobilist te gerieven had het hotel, evenals de meeste andere horecaondernemers, een eigen benzinepomp (Shell pomp, links op de hoek Kerkstraat). foto De Zwaan AM 12387

Mooie opname van de onbegroeide vlakte met natuurlijk schelpenstrand en onbeperkt zicht op Makkum. Links de NH kerk en rechts van het strandbad is de laatste actieve Makkumer molen zichtbaar (oliemolen van Kingma)                                            AM 840

Op 11 oktober 1933 brak een periode van stormweer aan. Sinds de sluiting van de Zuiderzee stond het water niet zo hoog. Toen het uiteindelijk zakte bleek uit inspectie dat het strandbad zich uitstekend had gehouden. Begin december kwam de vorst en zette zo hevig door dat al op 6 december een wed-strijd aan de stok kon worden uitgeschreven op het IJsselmeer. Voor die gelegenheid werd het strandbad even heropend en ingericht als koek en zopie. De winter hield aan en op de 16e  december werd de elfstedentocht verreden (503 starters). Op dezelfde dag vond in Makkum een spekrijderij met meer dan 100 deelnemers plaats. 14 Januari 1934, het comité moet het ergste gevreesd hebben. De harde zuidwester storm zorgde ervoor dat het ijs ging scheuren en in beweging kwam. Hier en daar werd het drijfijs zelfs over de hoge, nieuwe afsluitdijk gestuwd, het strandbad liep echter geen noemenswaardige schade op. Toch zal men bij iedere weersverandering in nood hebben gezeten over dat nieuwe gebouw, dat daar eenzaam op de rand van die kale zandplaat stond, bijna twee kilometer verwijderd van het veilige, achter de zeedijk gelegen Makkum.

3 April 1934: Hedenmorgen zag men hier het bijzondere geval, dat de veehouder B. Dijkstra (Wonserweeren) met een paard waarachter 2 gewone boerenaardkarren, de Makkumerwaard op reed, iets wat voor de afsluiting van de Zuiderzee niet kon. ’s Middags ging Dr. Van der Hem (Makkum) met z’n auto eveneens de waard op, waardoor met zekerheid kan worden gesteld dat de heeren Dijkstra en Dr. Van der Hem de eerste menschen zijn die op dergelijke wijze op de waard zijn geweest. De Makkumer-waard is een drooge zandvlakte, welke voor de afsluiting alle hoog watergetijden onder water stond en dus alleen slibbig en week was, vandaar dit schouwspel als iets bijzonders. (1) 10 mei 1934: Hemelvaartsdag. Muziekkorps Apollo opende het tweede seizoen van Strandbad Flevo. De meimaand onderscheidde zich door vele koude, droge en schrale dagen. Vanaf 1 juni werd het echt zomerweer. Op de achtste was het echter op de Sânkop stil, de plaats was uitgelopen toen de stoet met Koningin Wilhelmina en prinses Juliana langzaam door de Vlecke trok in de richting van de Afsluitdijk voor een werkbezoek aan de afgeronde Zuiderzeewerken.

Ondergang

De maand september 1935 begon met een hevig onweer en verliep daarna uiterst wisselvallig. Op prachtig nazomerweer kon plotseling een felle herfststorm volgen. Gevolg, veel schade aan de kust en de visserij. Bij Harlingen verdronken een viertal vissers. Het vrachtschip van de Makkumer schipper De Jong raakte op de zeedijk bij Zurich. Bemanningslid Frank Kuiper wist later te vertellen: ”We vertrokken in hemdsmouwen uit Harlingen en nog geen half uur later zaten we midden in een vliegende storm, door de draaiende wind en de felle regen waren we alle oriëntatie kwijt en voordat we het wisten zaten we bij Zurich op de stenen”. Strandbad Flevo totaal verwoest Makkum 17 september 1935. De storm van heden richtte hier veel schade aan. De vele netten, die de visschers in zee hadden staan, werden totaal verwoest. Vele visschers hebben al hun netwerk verspeeld. Er is voor duizenden guldens schade geleden. Ook het strandbad ”Flevo” werd een prooi van den storm. Omstreeks elf uur werd het paviljoen geheel losgeslagen en verwoest. Slechts enkele resten bleven staan. De bakfiets van den heer Lichthart werd in het water geslingerd en verdween in de diepte. De verbindingsdam naar de waard werd ernstig beschadigd, over de gehele lengte werden geweldige gaten geslagen, die voorloopig met zandzakken werden gedicht. (Leeuwarder Courant 18 sept. 1935). Na de storm kon Makkum weer even jutten. De westenwind spoelde veel rood- en groen geschilderd houtwerk tegen de zeedijkspalen. Op 12 februari 1936 volgt een uitgebreide inspectie van het gehavende gebouw en besluit men ook de laatste restanten maar af te breken en naar Makkum te ver-voeren.

Met ingang van het seizoen 1935 was Sjoerd Tolsma, eigenaar van Hotel De Zwaan, de nieuwe pachter geworden. Hij adverteerde nog in het ANWB blad de ''Kampioen'' tot 18 april 1936. Maar tot herbouw kwam het niet meer. De wereldwijde crisis werd ook in Makkum merkbaar en het bleef de komende jaren stil op de ''Sânkop". In de daarop volgende oorlogstijd was de Waard zelfs lange tijd verboden gebied en na de bevrijding golden er andere prioriteiten. Het duurde tot 1955 voordat er, deze keer door de gemeente, op ongeveer dezelfde plaats, een volledig nieuw badhuis kwam. In 1959 kreeg dit gebouwtje een met riet gedekte kap. De naam Flevo keerde niet terug, tot de sloop omstreeks 1985 bleef het in het spraakgebruik:  ”it Badhús”. (1) uit het dagboek van Freek van der Veen, koster van de N.H. kerk en conciërge van de Chr. Lagere School In het dagboek staat nog een aantekening betreffende dr. Van der Hem. 2 april 1937: Door den visscherman Van den Berg alhier werd in een der haringkamers of kommen ten noorden van de Afsluitdijk , een grote zeehond gevangen waarmede men meer dan een half uur bezig is geweest om hem te overmeesteren. Bij het opensijden der buik bleek, dat het een vrouwelijk beest was en haalde men er een jong zeehondje uit van ongeveer 16 pond. De moeder zelf werd geschat op 200 pond. Dr. Bogtstra, arts te Makkum heeft het beest geopend en het jonge zeehondje opgezonden naar zijn voorganger Dr. Van der Hem te Leeuwarden het zal worden bestemd voor het Natuur Historisch Museum aldaar.

O. Gielstra. Tekst grotendeels eerder gepubliceerd in Aldnijs 39-40, dec. 2005

Van prof. dr. Gjalt Klaas van der Hem uit Haren kreeg de stichting Ald Makkum in 2005 drie stukken serviesgoed van het strandbad in bruikleen. Van der Hem, geboren Makkumer, kreeg het servies in zijn studententijd van zijn vader Klaas. Destijds huisarts in Makkum en mede-oprichter van het Strandbad. AM 18757

Het servies van Strandbad Flevo is gemaakt door Terra Nova (Sphinx) v.h. Petrus Regout & Zn. te Maastricht. De firma J.J. Geubels uit Groningen zorgde voor de bedrukking van het, vermoedelijk door Jan Romkes Steensma ontworpen, logo. Steensma was ontwerper-mr. schilder bij de aardewerkfabriek van Tichelaar te Makkum.   AM 20580 (Soc. Historisch Centrum Limburg)

Index pagina		Vorige pagina
	Histoarysk Wurkferbân Wûnseradiel